Crvena detelina (Trifolium pratense L) u narodu nazvana brojnim sinonimima (kravarica, trogodka, trolistka, gombara) je uz lucerku najvažnija višegodišnja krmna leguminoza. Nasuprot lucerki koja je tolerantnija na sušu, crvena detelina bolje podnosi kiselija zemljišta. Slično lucerki, značajan je izvor proteina neophodnih u ishrani domaćih životinja, a naročito preživara. Proteinima je naročito bogato lišće, čiji sadržaj iznosi iznad 25%.
Ovo govori o posebnoj vrednosti lista crvene deteline pri spravljanju kvalitetne stočne hrane. S tim u vezi, poseban značaj u selekciji crvene deteline se posvećuje tolerantnim biljkama prema ekonomski značajnim bolestima (pepelnici, rđi i fuzarijumu), koje uzrokuju opadanje lišća, rano uvenuće, pa čak i izumiranje biljaka.
Kao kabasta stočna hrana crvena detelina se koristi u zeleno-svežem stanju ili kao konzervisana (seno, senaža, brašno, silaža, ispaša).
Korišćenje deteline u svežem stanju (za ispašu) najčešće se vrši u sistemu detelinsko-travnih smeša, u fazi butonizacije. U tom slučaju postiže se veći i ujednačeniji prinos, dugotrajnije korišćenje detelišta, kao i slabija pojava naduna, naročito kod goveda. Ovaj vid ispaše predstavlja jeftin izvor hranljivih materija, visoke probavljivosti.
Spravljanje sena od crvene deteline je najstariji ali još uvek i najčešći vid spremanja stočne hrane. Za ovaj oblik korišćenja detelinu treba kositi kada se pojavi oko 20–25% cvasti. U ovoj fazi svarljivost suve materije varira između 70–75 %, nakon čega opada. U slučaju kasnijeg košenja dolazi do znatnog smanjenja sadržaja sirovih proteina, beta karotina, vitamina i nekih važnijih mineralnih materija; a povećava se sadržaj sirove celuloze. Crvena detelina je bogata lisnom masom, koja sadrži i do 30% sirovih proteina, te je treba pažljivo sušiti, s obziroma da se debela i sočna stabljika sporije suši. U cilju sprečavanja gubitaka, naročito u hranljivoj vrednosti neophodno je detelinu sušiti na adekvatan način. U sušnim predelima najčešće se sušenje obavlja u otkosima, talasima ili manjim naviljcima. Na ovaj način dobiva se seno boljeg kvaliteta, s obzirom da veći deo pokošene mase nije bio direktno izložen sunčevim zracima. U slučaju sporijeg sušenja stabljike u odnosu na list preporučuje se upotreba gnječilica koje mehanički razaraju kutikulu i epidermis biljke, ubrzavaju sušenje stabljike, te povećavaju očuvanost lisne mase. Sušenje na napravama (rozge, piramide, kozolci, presla, nastrešnice) iznad površine zemlje koristi se u predelima sa vlažnom klimom. Na ovaj način smanjuju se gubici kako u prinosu, tako i u kvalitetu sena.
Kvalitet krme crvene deteline zavisi pre svega od faze razvoja, visine otkosa i uslova spoljne sredine.
Opadanje svarljivosti nakon faze butonizacije kod crvene deteline se javlja kao posledica povećanog sadržaja lignina i opadanja svarljivosti strukturnih polisaharida. U strukturne spadaju neutralna (NDF – neutral detergent fiber) i kisela (ADF – acid detergent fiber) deterdžentska vlakna, dok nestrukturne pretežno čini skrob. Strukturni ugljeni hidrati zbog složenih hemijskih veza su slabije svarljivi, pa se bolji kvalitet može postići smanjenjem njihovog sadržaja ali do određene granice.
Visina otkosa ima značajan uticaj na kvalitet krme, s obzirom da je za gornju polovinu stabljike utvrđena veća svarljivost u fazi butonizacije u odnosu na prizemni deo. Naročito je prizemni deo stabljike manje svarljiv i ima manji sadržaj sirovih proteina u odnosu na vršni deo stabljike.
Takođe, stres izazvan nepovoljnin uticajima spoljne sredine, kao i sezonske promene, mogu značajno uticati na opadanje kvaliteta krme crvene deteline, kao posledica izmenjenog odnosa list : stabljika (u korist stabljike) i ubrzanog starenja. Ipak, u poređenju sa nekim drugim višegodišnjim leguminozama sa starenjem se kod crvene deteline ne javlja tako drastičan pad kvaliteta, s obzirom na veći udeo lista i manji sadržaj ćelijskog zida, i lignina. Takođe, neka naša istraživanja ukazuju da crvena detelina u odnosu na lucerku u fazi početka cvetanja u drugoj godini života ima nešto veću svarljivost suve materije i manji sadržaj deterdžentskih vlakana i lignina, ali s druge strane ostvaruje niži prinos suve materije (tabela 1).
Pripremanje senaže od crvene deteline je novijeg datuma. Pokošena zelena masa mora da provene sve dok se sadržaj suve materije ne poveća na 40–60%. Nakon toga je treba iseckati a potom sabiti provenulu masu, s ciljem istiskivanja vazduha i stvaranja anaerobne sredine. Na taj način teže dolazi do truljenja izazvanog radom bakterija i gljivica. Ovako pripremljena krma zadržava svežinu, list ostaje u celini, a prirodna boja, miris i hemijski sadržaj senaže se neznatno menjaju.